Bị viêm da — Hiểu đúng & xử lý theo cơ sở khoa học

Ngày đăng: 01/10/2025

5 Lượt xem

Viêm da (dermatitis, eczema) là một nhóm rối loạn viêm da biểu hiện bằng đỏ, ngứa, trợt hoặc đóng vảy. Việc chẩn đoán bị viêm da chính xác nguyên nhân là điều kiện bắt buộc để điều trị an toàn và hiệu quả — tự xử lý “theo cảm tính” có thể làm nặng thêm tổn thương và để lại sẹo.

Viêm da là gì? Các dạng viêm da thường gặp

Viêm da (Dermatitis) không phải là một bệnh đơn lẻ, mà là tên gọi chung cho nhiều tình trạng viêm xảy ra trên da. Các biểu hiện thường gặp bao gồm: đỏ, ngứa, sưng, tróc vảy, khô hoặc có dịch tiết. Nguyên nhân gây viêm da rất đa dạng, từ yếu tố di truyền, miễn dịch, nội tiết cho tới môi trường và lối sống. Viêm da không phải một bệnh đơn lẻ mà là tên gọi chung cho nhiều tình trạng viêm ở da, bao gồm:

Viêm da cơ địa (Atopic dermatitis / eczema) — thường khởi phát tuổi nhi đồng, có yếu tố di truyền và rối loạn hàng rào da.
Viêm da tiếp xúc (Contact dermatitis) — do chất kích ứng hoặc dị ứng tiếp xúc trực tiếp (mỹ phẩm, cao su, kim loại).
Viêm da tiết bã (Seborrhoeic dermatitis) — thường ở vùng dầu (da đầu, hai bên mũi, quanh mắt), liên quan tới Malassezia và yếu tố da nhờn.
Các dạng khác: viêm da discoid, viêm da do thuốc, viêm da do nhiễm khuẩn/ nấm…

Nguyên nhân gây viêm da — phải chẩn đoán, không đoán mò

Viêm da có thể khởi phát bởi nhiều yếu tố khác nhau. Không phải trường hợp nào cũng giống nhau, vì vậy việc xác định nguyên nhân chính xác là nền tảng để bác sĩ xây dựng phác đồ điều trị phù hợp. Một số nhóm nguyên nhân phổ biến gồm:

1. Yếu tố di truyền và cơ địa

Nhiều nghiên cứu cho thấy viêm da cơ địa có tính di truyền trong gia đình.
Người có cha mẹ mắc viêm da, hen suyễn hoặc viêm mũi dị ứng sẽ có nguy cơ cao bị viêm da.
Cơ địa da khô, hàng rào bảo vệ da yếu cũng dễ dẫn đến tình trạng viêm.

2. Rối loạn miễn dịch

Hệ miễn dịch hoạt động quá mức có thể phản ứng với những tác nhân bình thường như bụi, phấn hoa, thức ăn… gây viêm da dị ứng.
Một số bệnh lý tự miễn cũng đi kèm tình trạng da bị viêm, dễ đỏ và ngứa kéo dài.

3. Tác động từ môi trường

Khí hậu khô hanh, thời tiết thay đổi đột ngột khiến da mất nước và dễ bị kích ứng.
Ô nhiễm không khí, khói bụi, ánh nắng mặt trời hoặc tiếp xúc hóa chất độc hại đều có thể làm da bị tổn thương và viêm.

4. Vi sinh vật gây bệnh

Vi khuẩn (như tụ cầu vàng) có thể gây nhiễm trùng da, làm viêm nặng hơn.
Vi nấm Malassezia thường gặp trong viêm da tiết bã.
Virus cũng có thể gây bùng phát viêm da, đặc biệt ở những người có sức đề kháng yếu.

5. Nội tiết và lối sống

Thay đổi nội tiết tố trong tuổi dậy thì, thai kỳ, hoặc giai đoạn tiền mãn kinh có thể ảnh hưởng đến da.
Căng thẳng, mất ngủ, dinh dưỡng kém hoặc sử dụng rượu bia, thuốc lá thường làm tình trạng viêm da trầm trọng hơn.

6. Tác dụng phụ của mỹ phẩm và thuốc

Một số thành phần trong mỹ phẩm như hương liệu, chất bảo quản, cồn, kim loại nặng có thể gây viêm da tiếp xúc.
Việc tự ý sử dụng corticoid, kem trộn hoặc thuốc không rõ nguồn gốc khiến da mỏng, yếu, dễ viêm nhiễm và khó phục hồi.

Dấu hiệu cảnh báo bạn đang bị viêm da (khi cần đi khám sớm)

Hãy đi khám bác sĩ da liễu nếu bạn có:

Vùng da sưng đỏ, ngứa dữ dội, vết trợt chảy dịch.
Tổn thương lan rộng, sốt hoặc dấu hiệu nhiễm trùng: mưng mủ, đau, nóng vùng da.
Tình trạng dai dẳng, tái phát nhiều lần hoặc ảnh hưởng đến giấc ngủ/ sinh hoạt.
Các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc tổn thương nặng cần can thiệp y tế sớm.

Nguyên tắc điều trị viêm da (dựa trên bằng chứng)

Điều trị viêm da tuân theo nguyên tắc: chẩn đoán → loại bỏ yếu tố gây ra (nếu có) → kiểm soát viêm → phục hồi hàng rào da → dự phòng tái phát. Các hướng chính thường bao gồm:

Loại bỏ tác nhân gây bệnh (nếu là viêm tiếp xúc) — tránh chất kích ứng/ dị nguyên khi đã xác định.
Dùng liệu pháp tại chỗ kháng viêm: thuốc bôi corticoid tại chỗ là điều trị dòng chính cho nhiều thể viêm da cấp/đợt bộc phát; thuốc ức chế calcineurin (pimecrolimus, tacrolimus) là lựa chọn thay thế cho vùng da mỏng hoặc khi cần duy trì. Việc sử dụng cần đúng liều, đúng thời gian theo hướng dẫn chuyên gia.
Kháng sinh hoặc kháng nấm khi có nhiễm trùng: nếu có bội nhiễm vi khuẩn (Staphylococcus aureus) có thể cần kháng sinh tại chỗ hoặc toàn thân; viêm tiết bã có thể đáp ứng tốt với liệu pháp chống nấm (ketoconazole,...). Quyết định dựa trên triệu chứng lâm sàng và/hoặc xét nghiệm.
Duy trì ẩm (emollients): bôi dưỡng ẩm thường xuyên để phục hồi hàng rào da, giảm nhu cầu corticoid. Đây là nền tảng điều trị.
Điều trị hệ thống hoặc công nghệ (khi nặng): phototherapy, liệu pháp sinh học (ví dụ dupilumab cho viêm da cơ địa nặng), hoặc thuốc ức chế JAK trong những trường hợp kháng trị — chỉ theo chỉ định chuyên khoa.

Những việc “không nên” khi da đang viêm (vì có thể khiến nặng hơn)

Không tự ý bôi thuốc mạnh hoặc corticoid không theo kê đơn — lạm dụng steroid có thể gây teo da, dày mạch, hội chứng cai steroid. Các cơ quan y tế nhắc nhở thận trọng khi dùng steroid kéo dài.
Không tự peel, lăn kim hoặc dùng liệu pháp mạnh khi da đang viêm — có thể gây tổn thương sâu, tăng nguy cơ nhiễm trùng và sẹo.
Không dùng mỹ phẩm, sản phẩm trôi nổi khi chưa biết nguyên nhân; tránh các sản phẩm có cồn mạnh, hương liệu, chất tẩy mạnh.

Thăm khám, xét nghiệm và các công cụ chẩn đoán thường dùng

Khám lâm sàng bởi bác sĩ da liễu: thành phần không thể thiếu để phân biệt các thể viêm da.
Test miếng dán (patch test): hữu ích khi nghi ngờ viêm da tiếp xúc dị ứng.
Cấy vi khuẩn / soi nấm nếu nghi ngờ nhiễm khuẩn hoặc nhiễm nấm.
Sinh thiết da trong trường hợp cần phân biệt với bệnh da khác (ít gặp).

Hướng dẫn chăm sóc da cơ bản khi viêm da

Dưỡng ẩm liên tục: chọn emollient không mùi, không paraben; thoa nhiều lần trong ngày, đặc biệt sau tắm.
Rửa da nhẹ nhàng: dùng sữa rửa không xà phòng, nước ấm; tránh chà xát mạnh.
Tránh các yếu tố kích phát: xà phòng mạnh, dung môi, cao su, mỹ phẩm chứa hương liệu, tiếp xúc chất tẩy.
Kiểm soát ngứa: antihistamine có thể giúp giảm ngứa về đêm; tránh gãi, dùng băng bảo vệ khi cần.

Khi nào cần gặp bác sĩ khẩn cấp?

Vùng viêm sưng, đỏ tăng nhanh, chảy mủ, sốt.
Tổn thương lan rộng ra mặt, nếp gấp lớn, niêm mạc.
Trẻ nhỏ hoặc người có bệnh lý nền có dấu hiệu nhiễm trùng.
Trong các trường hợp này cần khám ngay để đánh giá và điều trị kịp thời.

Điều trị chuyên khoa: ví dụ các nhóm thuốc

Corticosteroid tại chỗ: vẫn là lựa chọn hàng đầu cho nhiều dạng viêm da cấp; nên dùng đúng nồng độ, thời gian theo hướng dẫn. (AAD, JAAD).
Thuốc bôi ức chế calcineurin (tacrolimus, pimecrolimus): lựa chọn khi cần tránh steroid lên vùng mỏng (mắt, mặt).
Kháng sinh tại chỗ/ toàn thân: trong bội nhiễm có hiệu quả; tổng quan bằng chứng gợi ý kết hợp kháng sinh và steroid đôi khi được dùng khi cần.
Kháng nấm cho viêm tiết bã: ketoconazole, ciclopirox,... hiệu quả đã được báo cáo.

Làm sao để chọn sản phẩm chăm sóc an toàn khi bị viêm da?

Ưu tiên sản phẩm cho da nhạy cảm: không hương liệu, không cồn khô, ít thành phần hoạt tính mạnh.
Chọn kem dưỡng ẩm (emollient) thay vì sản phẩm “tẩy da” trong giai đoạn viêm bộc phát.
Tránh sản phẩm có corticoid nếu không có đơn; hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc bôi.
Thử trên vùng nhỏ (patch test) nếu dùng sản phẩm mới.

Lời khuyên ngắn gọn cho người “bị viêm da”

Đừng điều trị cảm tính: tự ý peel, lăn kim, dùng thuốc mạnh hoặc mỹ phẩm trôi nổi có thể làm nặng hơn.
Soi, chẩn đoán, sau đó điều trị: hãy bắt đầu bằng khám da chuyên khoa; test miếng dán/cấy nấm/cấy vi khuẩn khi cần.
Bảo vệ và phục hồi hàng rào da bằng dưỡng ẩm liên tục; dùng thuốc kháng viêm theo hướng dẫn chuyên môn; điều trị nhiễm trùng nếu có.

Tại Liên Anh, mọi liệu trình điều trị đều được xây dựng dựa trên chẩn đoán y khoa bài bản, không phỏng đoán hay áp dụng chung cho tất cả. Đội ngũ bác sĩ tại đây đều có chứng chỉ hành nghề, bằng cấp chuyên môn đầy đủ và nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực da liễu – thẩm mỹ. Nhờ vậy, khách hàng luôn được đảm bảo tiếp cận với giải pháp điều trị an toàn, khoa học và cá nhân hóa theo đúng tình trạng da của mình, từ đó mang lại hiệu quả rõ rệt và bền vững.